Er hægt að innlima ný landsvæði með hersigrum (e. conquest) í nútímanum?

Fyrr á öldum ríkti sú meginregla í alþjóðalögum sem á latínu var nefnd uti possidetis. Í uti possidetis fólst í megindráttum að að landsvæði (e. territory) og annars konar eignir héldust hjá þeim sem hefðu það/þær í vörslu sinni við loka átaka (e. conflict) nema um annað væri samið í sáttmála. M.ö.o. þá gátu herská ríki gert kröfu til landsvæðis sem síns eigið sem þau höfðu unnið í stríði (e. war).

 

Hersigur (e. conquest) er í alþjóðalögum skilgreint sem taka óvinalandsvæðis með herafli á stríðstíma. Til að gera kröfu til landsvæðis með þessu móti var ekki nóg að taka bara landsvæðið heldur þurfti einnig að sýna vissan ásetning (animus) til að innlima svæðið sem sitt eigið. Sögulega er hersigur sem aðferð til að gera kröfu til landsvæðis tiltölulega algeng leið til að innlima landsvæði. Þó var að vísu venja að það ríki sem hafði tapað í átökum væri neytt til að skrifa undir sáttmála þar sem það afsalaði sér landsvæðinu.

 

Í nútíma alþjóðalögum er hersigur ekki lengur tæk aðferð til að gera kröfu til landsvæðis. Er þetta í samræmi við þá meginreglu sem birtist í 4. mgr. 2. gr. sáttmála Sameinuðu þjóðarinnar sem hefur stöðu jus cogens og bannar "use of force".  M.ö.o. þá er beiting heraflsmuna (armed force) bönnuð að meginreglu í alþjóðalögum. Frá þessari meginreglu eru tvær vel skilgreindar undantekingar. Sú fyrri snýr að sjálfsvörn ríkis en sú síðari að heimild öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna til að heimila beitingu herafla (e. force). Ekki er hægt að gera kröfu til landsvæðis jafnvel þótt beiting herafla hafi verið gerð með lögmætum hætti, þ.e. önnur hvor undantekningin eigi við.

 

Dæmi um tilvik á 20. öldunni er t.d. taka Íraks á Kuwait um 1990 og svo aftur á móti stríð Ísraela við sameinuðu ríki Araba árið 1967. Sjá  Legal Consequences of Construction of Wall in Palestinian Territory (2003-2004).

 

Í þessu máli sem er álit (e. advisory opinion) kemst alþjóðadómstóllinn (International Court of Justice) að þeirri niðurstöðu að Ísraelar hefðu stöðu hersetuafls (e. occupator) á því svæði sem þeir tóku í stríðinu 1967. Þess má einnig geta að Palestína hefur ekki stöðu ríkis, a.m.k. ekki enn.

 

Það ber þó að taka tillit til þess að í alþjóðalögum eru ríki bæði aðalviðfangsefnið og þeir sem móta lagareglurnar þar sem það er enginn miðlægur löggjöfi og ekkert framkvæmdarvald í hefðbundnum skilningi. Að þessu leytinu til hefur alþjóðaréttur viss einkenni samningsréttar. Þar sem ríki hafa þessa sérstöku stöðu í þessu réttarkerfi getur viðurkenning þeirra haft áhrif á hver niðurstaðan verður í reynd. Sjá t.d. einu undantekningu frá ofangreindi reglu í nútímann, þ.e. hertaka Goa. Goa er með minnstu "fylkjum" Indlands. Það hafði áður verið portúgölsk nýlenda en var tekið af Indlandi árið 1961. [Þess ber að geta að þetta er e.t.v. ekki eina undantekningin í nútímaalþjóðalögum þar sem háttsemi Indlands fer á sveig við lögin en virðist enga að síður í reynd verða óátalin. Þannig mun Indland hafa brotið þá reglu venjuréttur að skipta sér ekki að málefnum sem tilheyra öðrum ríkjum (e. non-intervention) þegar austurhluti Pakistans sleit sig frá Pakistans og myndaði ríkið Bangladesh 1971. Allajafna getur verið vafamál hvort ríki eigi að viðurkenna önnu ríki sem hafa myndast í andstöðu við alþjóðalög.]

 

En hvað verður þá um þau landsvæði sem hafa verið hertekin fyrr á öldum? Svarið er einfalt. Við beitum allajafna lögunum eins og þau eru á hverjum tíma. Þau landsvæði sem tilheyra nú ríki vegna þess að þau hafi verið hertekin á þeim tíma er hersigrar voru leyfilegir skv. alþjóðalögum tilheyra áfram þeim ríkjum. Er þetta í samræmi við territorial status quo sem er regla sem sem gefur til kynna að landamæri ríkja skuli haldast. Á þetta t.d. við þegar nýlendur lýsa yfir sjálfstæði þ.e. nýlendumörkin verða landamærin og þegar landamæri hafi orðið til með sáttmálum sem síðar falla.

 

 Að lokum skal minnst á tvennt.

 

Í fyrsta lagi aðrar leiðir til að gera kröfu til landsvæðis. Þær eru t.d. nám (lat. occupatio) á landsvæðum sem tilheyra engum (lat. terra nullius), hefð, framsal valds með samningum, landfræðilegur viðauki lands og stofnun ríkis frá grunni eldra ríkis eða við sjálfstæði lands frá öðru ríki. Enska hugtakið "conquest" sem notað er hér í þýðingunni "hersigri" hefur einnig verið notað í íslenskum fræðaskrifum sem "landvinningur með hernaði".

 

Í öðru lagi er það dómur Hæstaréttar Kanada í máli þar sem fylkið Quebec vildi slíta sig frá Kanada og teljast vera sjálfstætt ríki óháð Kanada. Málið ber heitið: Reference by the Governor in Council Concerning Certain Question Relating to the Secession of Quebec from Canada. Byggði fylkið Quebec á hugmyndinni um sjálfsákvörðunarrétt þjóða eða þjóðabrota (e. self-determination). Hæstiréttur Kanada féllst ekki á þennan rétt Quebec og rökstuddi niðurstöðu sína með tilliti til þess að hann væri að viðhalda meginreglunni um "friðhelgi" þeirra landsvæða sem nú þegar mynduðu núverandi ríki (principle of territorial integrity of existing States). Er þetta í samræmi við þá niðurstöðu að hugmyndin og reglan um sjálfsákvörðunarétt er fyrst og fremst lagalega regla í nýlendusamhengi (colonoial context) þar sem nýlendur eiga rétt á að verða sjálfstæðar ef þær kjósa svo en gildir ekki um öll þjóðarbrot og minnihlutahópa sem eru innan hvers og eins ríkis enda myndi uppbrot ríkja eiga sér engan enda. Slíkt myndi aðeins ógna friði og öryggi í heiminum. Hefur rétturinn til sjálfsákvörðunar fyrir utan nýlendusamhengið því stundum verið skilið sem svo að minnihlutahópar og þjóðarbrot eigi rétt á að "neyta" mannréttinda sinna innan þess ríkis sem þau búa í t.d. trúfrelsi o.s.frv.

 Niðurstaðan í stuttu máli er því sú að skv. nútíma alþjóðalögum eru hersigrar ekki tæk aðferðr til að innlima landsvæði í ríki sitt. Aðrar niðurstöður geta þó gerst í reynd sbr. Goa. Þau landsvæði sem áður voru innlimuð í ríki með hersigrum þegar sú aðferð var tæk haldast.

Er tryggingafé leiguhúsnæðis glatað fé?

Lög nr. 36/1994 fjalla um húsaleigu. Í 2. gr. þeirra segir að óheimilt er að semja um að leigjandi íbúðarhúsnæðis taki á sig ríkari skyldur og öðlist minni réttindi en lögin mæla fyrir um nema ákvæði laganna hafi að geyma sérstök frávik þess efnis. M.ö.o. þá veita húsaleigulög ákveðin lágmarksréttindi sem ekki er hægt að semja sig frá.

Í 39. gr. húsaleigulaga nr. 36/1994 segir að áður en afhending hins leigða húsnæðis fer fram er leigusala rétt að krefjast þess að leigjandi setji honum tryggingu fyrir réttum efndum á leigusamningnum, þ.e. fyrir leigugreiðslum og skaðabótum vegna tjóns á hinu leigða sem leigjandi ber ábyrgð á samkvæmt ákvæðum laga þessara eða almennum reglum.

Form tryggingar getur verið skv. 40. gr.  ábyrgðaryfirlýsing banka eða samsvarandi aðila, sjálfskuldarábyrgð, leigugreiðsla og viðskilnaðartrygging frá tryggingafélagi, greiðsla fjár til leigusala eða önnur trygging. Í lögunum er einnig kveðið á um hámark sem hægt er að krefjast tryggingu fyrir ef greitt er fé til leigusala. Er það þriggja mánaða húsaleiga. M.ö.o. að ef húsaleiga er 50 þús á mán þá má ekki krefjast þess að leigutaki greiði í peningum meira en 150 þús.

Í 4. tölul. 1. mgr. 40. gr. sömu laga kemur fram að leigusali varðveitir tryggingaféð. Þar segir jafnframt að leigusali má ekki ráðstafa fénu eða taka af því án samþykkis leigjanda nema genginn sé dómur um bótaskyldu leigjanda. Þó er leigusala jafnan heimilt að ráðstafa tryggingarfénu til greiðslu á vangoldinni leigu, bæði á leigutímanum og við lok leigutímans.

Þá segir enn fremur í 4. tölul. 1. mgr. 40. gr. húsaleigulaga nr. 36/1994 að leigutíma loknum skal leigusali segja til þess svo fljótt sem verða má hvort hann gerir kröfu í tryggingarfé eða hefur uppi áskilnað um það. Ella skal hann skila leigjanda tryggingarfénu ásamt verðbótum án ástæðulauss dráttar. Leigusala er aldrei heimilt að halda tryggingarfénu í sinni vörslu án þess að gera kröfu í það lengur en í tvo mánuði frá skilum húsnæðisins, sbr. 1. mgr. 64. gr. Í 64. gr. er fjallað um að gera skal skriflega kröfu innan tveggja mánaða frá skilum húsnæðis, ella falli slíkur bótaréttur niður.

Þá er tryggingafé verðtryggt sbr. 4. málsl. 4. tölul. 1. mgr. 40. gr. húsaleigulaga nr. 36/1994. Ber að skila tryggingafénu með verðbótum. Hins vegar ber tryggingaféð ekki almenna vexti en það er auðvitað svo að sé tryggingafénu ekki skilað við loku og leigusali á enga kröfu í það ber það dráttarvexti frá því að sannarlega var gerð krafa í það sbr. III. kafli laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu.

M.ö.o. leigusala er heimilt að krefjast tryggingu í formi fjárgreiðslu en honum ber að skila því við skil húsnæðis ásamt verðbótum en ekki vöxtum að því gefnu að hann gerir ekki kröfu í það vegna skaðabóta fyrir tjón á húsnæðinu eða vangoldinni leigu. Í þeim tilvikum þarf leigusali að fylgja ákveðnum formreglum sem koma fram í húsaleigulögum.

Þá er ávallt mikilvægt að hafa í huga að þegar dráttarvaxta er krafist skv. 3. mgr. 5. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtrygginga, þ.e. gjalddagi hefur ekki verið ákveðinn, er mögulegt að reikna dráttavexti þegar mánuður er liðinn frá því að skuldari var sannarlega krafinn um greiðslu. Hér eins og ávallt skiptir sönnun gríðarlega miklu máli. Því er yfirleitt hollráð að fá allt skriflegt.

Upptaka vélknúinna ökutækja

Lög nr. 69/2007 sem samþykkt voru 27. mars sl. og öðluðust gildi mánuði síðar breyttu umferðarlögum nr. 50/1987 (umfl). Með þeim kom inn nýtt ákvæði, 107. gr. a, sem hljóðar svo:

„Þegar um stórfelldan eða ítrekaðan ölvunarakstur er að ræða, sem ekki fellur undir 2. mgr. þessarar greinar, stórfelldan eða ítrekaðan akstur manns sem sviptur hefur verið ökurétti eða manns sem ekki hefur öðlast ökuréttindi, stórfelldan eða ítrekaðan hraðakstur eða akstur sem telst sérlega vítaverður að öðru leyti má gera upptækt vélknúið ökutæki sem ökuskírteini þarf til að stjórna og notað er við brotið nema það sé eign manns sem ekkert er við brotið riðinn. Við sömu aðstæður og með sömu skilyrðum má gera upptækt vélknúið ökutæki sem ökuskírteini þarf til að stjórna og er eign þess sem hefur framið brotið, enda þótt ökutækið hafi ekki verið notað þegar brotið var framið.
     Gera skal ökutæki upptækt þegar eigandi þess hefur verið dæmdur sekur eða gengist undir refsingu vegna aksturs undir áhrifum fíkniefna eða undir áhrifum áfengis sem hefur í för með sér sviptingu ökuréttar og vínandamagn í blóði er 1,20‰ eða meira eða vínandamagn í lítra lofts sem hann andar frá sér nemur 0,60 milligrömmum eða meira, og viðkomandi hefur tvisvar síðustu þrjú árin fyrir brotið verið dæmdur sekur eða gengist undir refsingu fyrir akstur undir áhrifum fíkniefna eða áfengis þar sem vínandamagn í blóði hefur mælst 1,20‰ eða meira eða vínandamagn í lítra lofts sem hann andar frá sér hefur numið 0,60 milligrömmum eða meira og sem hefur haft í för með sér sviptingu ökuréttar. Gera skal ökutæki upptækt enda þótt það hafi ekki verið notað þegar brotið var framið.
     Víkja má frá ákvæði 2. mgr. í undantekningartilvikum þegar sérstakar ástæður mæla með því.
     Ökutæki sem gert er upptækt skal vera eign ríkissjóðs. Hafi einhver beðið tjón við brotið skal hann þó eiga forgang til andvirðisins ef bætur fást ekki á annan hátt.“

Með lögunum er verið að herða viðurlög við umferðarbrotum. Ökutæki sem þarf ökuskirteini til að stjórna sem er upptekið verður að eign ríkissjóðs. Hins vegar þarf sá sem brýtur gegn lögunum að eiga ökutækið eða eitthvað annað ökutæki til að það verði gert upptækt. Tökum dæmi.

A keyrir á ökutæki B og brýtur gegn lögunum sem geta varðar við viðurlögum samkvæmt 107. gr. a. Ef B er ekkert viðriðinn brotið verður ökutæki hans ekki gert upptækt. Ef A á sjálfur ökutæki gæti það hins vegar verið gert upptækt. M.ö.o. myndi ökutæki foreldra ekki vera gert upptækt ef börn þeirra brytu gegn lögunum með því.

 Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 69/2007 kemur fram að markmiðið með breytingunum er að auka umferðaröryggið. Við samningu frumvarpsins var haft hliðsjón af dönsku umferðarlögunum varðandi upptöku ökutækja.  Í athugasemdum við þá lagagrein sem varð að 107. gr. a kemur fram að henni er ætlað að veita aðhald gegn þeim hópi ökumanna sem önnur viðurlög virka ekki á. Því er það gert að skilyrði að um sé að ræða gróf eða ítrekuð brot. Bent er á að ákvæði um upptöku er að finna í almennum hegningarlögum en þeim hefur varla verið beitt um umferðarlagabrot og því sett ákvæði inn í umferðarlög til að upptöku verði oftar beitt.

 Tekið er fram að upptaka getur verið vegna hvers konar umferðarlagabrota en einkum átt við ölvunarakstur, ítrekaðan akstur þegar sviptur ökuréttindum eða ekki öðlast þau og mjög vítaverðum akstri. Þá er ákvæðinu ætlað að hafa fyrirbyggjandi áhrif m.a. að ekki verði mögulegt að nota upptökuandlagið á ný við brot.´

 Til hliðsjónar má benda á að í 1. tölul. 1. mgr. 69. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 að gera má upptæka hluti með dómi sem notaðir hafa verið við að drýgja brot.

 Heyrst hafa raddir um að slík heimild sé brot á friðhelgi eignaréttarins skv. 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og 1. gr. 1. samningsviðauka við samning um verndun mannréttinda og mannfrelsis sbr. lög um Mannréttindasáttmála Evrópa nr. 62/1994 (MSE).  Benda má að talið hefur verið heimilt að fá greiðslu t.d. skatta, opinberra gjalda ýmiss konar og viðurlaga o.s.frv.  án þess að um brot á friðhelgi eignaréttar sé að ræða. Þegar einstaklingar eru sviptir eign sinni þarf ávallt að fullnægja tilteknum skilyrðum t.d. eins og lagaheimild og almannahagur.

 

 

Hvenær verður maður lögfræðingur?

Nú þegar námsfyrirkomulag í lögfræði hefur breyst er eðlilegt að spyrja hvenær einn verður "lögfræðingur", er það eftir 3ja ára nám eða 5 ára nám?

Heitið lögfræðingur er ekki lögverndað starfsheiti per se eins og t.d. lögmaður sbr.  lög nr. 77/1998 um lögmenn en til þess þarf sérstök réttindi eða leyfi.

Til að komast inn í Lögfræðingafélag Íslands er það sett að skilyrði í 4. gr. laga félagsins að "Allir þeir sem lokið hafa grunnnámi í lögfræði (90 einingum) frá viðurkenndum háskóla eiga rétt á að verða félagsmenn.". Skv. þessu ættu því útskrifaðir BA-nemar við HÍ að geta sótt um inngöngu og teljast því vera lögfræðingar þó þeir þurfi að klára meistaranám (mag jur eða embættispróf cand.jur) til að geta sótt um leyfi til að gerast lögmenn.

“Núllastefna„ varðandi akstur undir áhrifum ávana- og fíkniefna

Nýverið tóku í gildi breytingarlög nr. 66/2006 sem breyttu umferðarlögum nr. 50/1987 (umfl). Meðal nýrra lagaákvæða var ákvæði um akstur undir áhrifum ávana- og fíkniefna sem birtist nú í 45. gr. a umfl sbr. 5. gr. breytingalaganna.

 Fyrstu tvær málsgreinar umræddrar greinar eru svohljóðandi:

Enginn má stjórna eða reyna að stjórna vélknúnu ökutæki ef hann er undir áhrifum ávana- og fíkniefna sem bönnuð eru á íslensku yfirráðasvæði samkvæmt lögum um ávana- og fíkniefni og reglugerðum settum samkvæmt þeim.
Mælist ávana- og fíkniefni skv. 1. mgr. í blóði eða þvagi ökumanns telst hann vera undir áhrifum ávana- og fíkniefna og óhæfur til að stjórna ökutæki örugglega

Hér er ekki miðað við ákveðið prómíl lágmark eins og gert er varðandi magn vínanda (áfengis) í blóði ökumanna heldur er miðað við að ekkert magn, hve lítið sem það kann að vera, má finnast. Með öðrum orðum þá telst sá sem mælist með eitthvað magn sjálfkrafa ófær um að stjórna ökutæki.

Eldra ákvæði var matskennd lagaregla sem miðaði við það að ökumaður væri ófær að stjórna ökutæki. Hæstiréttur hafði í dómaframkvæmd gert mjög strangar kröfur, fá mál komust til kasta dómsstóla og það reyndist nánast ógjörningur að sanna að viðkomandi hefði á þeim tímapunkti er hann ók verið ófær til að stjórna ökutæki vegna áhrifa ávana- og fíkniefna.

Akstur undir áhrifum ávana- og fíkniefna getur varðað ökuleyfissviptingu, sektum og fangelsi allt að tveimur árum skv. 100 og 102 .gr. umfl.

Ný viðmiðun hefur verið tekin upp við mælingar og miðast við mælingu í blóði eða þvagi. Í samræmi við þetta hefur lögreglan heimildir í 47. gr. umfl að taka öndunar-, svita- og munnvatnssýni. Neiti aðila að láta slíkt í té eða lögregla telur ástæðu til getur hún fært ökumann til rannsóknar á blóð- og þvagsýni.

Í morgunblaðinu var bent á þá aðstæðu sem gæti komið upp að einstaklingur gæti hafa neytt ávana- og fíkniefnis og þar sem slík efni eru svo langan tíma að fara úr líkamanum gæti einstaklingur löngu seinna mælst með þau og þ.a.l. gerst brotlegur við lögin.

Að lokum má til gamans að geta að einnig er bannað að hjóla og stjórna hesti undir sömu aðstæðum.

Má lögreglan leita í bílnum mínum ef hana langar?

Lögreglan hefur meðal annars heimild til að leita í farartækjum eins og bílum samkvæmt  89. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála (oml).  Er gerður greinarmunur á því hvort að leitað er hjá sakborningi (sá sem er grunaður um brot) eða hjá öðrum aðila. Leit skal fara fram í ákveðnum tilgangi. 89. gr. oml er svohljóðandi:

"Heimilt er að leita í húsum sakbornings, geymslustöðum, hirslum, skipum og öðrum farartækjum í því skyni að handtaka hann, rannsaka ummerki brots eða hafa uppi á munum eða gögnum sem hald skal leggja á.
        Leita má hjá öðrum mönnum en sökuðum þegar brot hefur verið framið þar eða sakaður maður handtekinn. Einnig ef gildar ástæður eru til að ætla að sakborningur haldi sig þar eða þar sé að finna muni eða gögn sem hald skal leggja á."

Að meginstefnu þarf lögreglan á dómsúrskurði að halda samanber 1. mgr. 90. gr. oml.  í 2. mgr. þeirrar lagagreinar er meðal annars að finna undantekningar frá þeirri reglu sem eru svohljóðanid:

 "Rannsóknari má þó leita án dómsúrskurðar ef brýn hætta er á að bið eftir úrskurði valdi sakarspjöllum. Leita má án úrskurðar að manni sem handtaka skal ef honum er veitt eftirför eða hætta er á að hann komi sér undan ef beðið er dómsúrskurðar."

Með öðrum orðum þá er heimilt að leita án dómsúrskurðar í ökutæki, þegar handtaka á sakborning eða þegar leggja á hald á einhverja muni og brýn hætta er á að ef lögreglan bíði að það valdi sakarspjöllum, það er eyðileggi eða spilli sönnunargögnum. Sama undantekning á við um líkamsleit, það er leit að gögnum eða munum á aðila.
 

 

Geta borgarar handtekið aðra borgara?

Hér munum við kíkja stuttlega á þær heimildir sem borgarar hafa til að handtaka meðborgara sína.

 Í lögum um meðferð opinberra mála nr. 19/1990 (oml) er að finna slíka heimild í 2. málsgrein 97. gr. Þar segir:

"Sams konar heimild hefur hver sá sem stendur mann að broti sem sætt getur ákæru og varðað getur fangelsi Afhenda skal hinn handtekna lögreglunni tafarlaust ásamt upplýsingum um ástæðu handtökunnar og hvenær hún fór fram."

Með orðunum "sams konar heimild" er vísað í 1. málsgrein 97. gr. sem fjallar um handtökuheimild lögreglu. Í 2. mgr. 97. gr. er miðað við að það brot sem borgari verði vitni af geti varðað fangelsisrefsingu sbr. 1. mgr. 31. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Heimildin í 2. mgr. 97. gr. byggist á neyðarvarnar- og neyðarréttarsjónarmiðum.

Nóg er að brot það sem borgari "stendur mann að" geti varðað við fangelsisrefsingu. Ekki er skylda að eðli brotsins t.d. alvarleiki muni leiða til þess í raun. Þannig getur t.d. brot á umferðarlögum nr. 50/1980, t.d. ölvunarakstur 45. gr. og önnur alvarleg umferðalagabrot orðið tilefni til handtöku borgara.

Annað skilyrði er að maður standi að verki. Ekki er nóg að borgari viti að annar maður sé grunaður um brot en hinn grunaði sé flúinn af vettvangi. Eini möguleikinn þar sem borgara væri heimilt að handtaka grunaðan mann væri ef dómari birti handtökuskipun opinberlega og skoraði á hvern sem er að framkvæma hans sbr. 2. mgr. 99. gr. oml.

Í handtöku lögreglu felst tvennt, það er frelsissvipting og viðhald þessara frelsissviptingar. Í handtöku borgara felst ekki hið síðarnefnda því þeir þurfa að afhenda lögreglu tafarlaust ásamt upplýsingum um ástæður handtöku og hvenær hún fór fram. Borgarar hafa ekki heimild til að halda öðrum borgurum lengur nema í algerum neyðartilvikum t.d. ef ekki næst í lögreglu vegna óveðurs eða ófærðar.

Bónus-málin

Nei þetta eru ekki hin svokölluðu Baugsmál sem hafa verið mikið í deiglunni heldur aðeins tilvísanir í málsatvik raunverulegra mála sem þar sem umrædd verslun kemur til sögu.

 Í dómi Hæstréttarar Íslands frá 30. desember 2003 í máli nr. 493/2003 var fjallað um gæsluvarðhaldskröfu yfir 19 ára pilti en hann hafði í félagi við annan félaga sinn framið vopnað rán í Bónus-verslun í Kópavogi. Í dóminum kemur meðal annars fram: "Eins og greint er frá í hinum kærða úrskurði hefur varnaraðili játað að hafa í félagi við annan mann framið vopnað rán í verslun að kvöldi 8. desember sl. Samkvæmt frásögn þeirra og starfsmanna verslunarinnar komu þeir með hulin andlit inn í verslunina, ógnuðu starfsfólki með haglabyssum og söfnuðu því saman í kaffistofu verslunarinnar þar sem þrír starfsmenn voru neyddir til að fara niður á hnén meðan sá fjórði var neyddur til að fara inn á skrifstofu, opna þar peningaskáp og afhenda þá fjármuni sem þar voru. Stóðu þeir allan tímann vopnaðir yfir starfsfólkinu. Yfirgáfu þeir síðan verslunina með ránsfenginn og óku á brott. Við yfirheyrslur hafa þeir sagt að skotvopnin hafi verið óhlaðin þegar þeir frömdu ránið, en viðurkennt að hafa haft skotfæri í vörslum sínum, sem þeir losuðu sig við áður en þeir voru handteknir skömmu eftir ránið. Skotvopnin, sem notuð voru og fundust í bifreið þeirra, voru tvær haglabyssur, sem báðar höfðu verið útbúnar þannig að af þeim hafði verið sagað hlaup og skefti. Einnig liggur fyrir játning eins starfsmanns verslunarinnar um að hann hafi verið í vitorði með mönnunum, veitt þeim upplýsingar og átt að fá hluta ránsfengsins."

 Í dómi Hæstaréttar Íslands frá 8. janúar 2006 í máli nr. 15/2006 var einnig fjallað um gæsluvarðhaldskröfu, í þetta skiptið var krafist síbrotagæslu yfir dreng á sautjanda ári. Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur frá 6. janúar 2006 kemur fram lýsing á málsatvikum: "Í greinargerð ríkissaksóknara kemur fram að dómþoli hafi verið handtekinn þann 2. september sl. grunaður um að hafa ásamt fleiri aðilum svipt A frelsi sínu þar sem hann hafi verið við vinnu sína í versluninni B, með því að neyða hann út úr versluninni og í farangursgeymslu bifreiðar. Þaðan hafi dómþoli og félagar hans farið með A út í Skerjafjörð þar sem dómþoli hafi veist að honum með hótunum og barsmíðum og ógnað honum með skotvopni (startbyssu) og krafið hann um peninga. Í framhaldi af því hafi A á ný verið neyddur í farangursgeymslu bifreiðarinnar og farið með hann í Landsbankann við Hagatorg þar sem hann hafi verið þvingaður til að taka fé út af bankareikningi sínum og greiða dómþola og félögum hans. Dómþoli hafi að mestu leiti viðurkennt þessi brot sín." Einnig kemur fram: "Áður en dómþoli hafi verið handtekinn þann 2. september sl. hafi hann setið í gæsluvarðhaldi frá 22. júlí 2005 á grundvelli c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga um meðferð opinberra mála. Dómþoli hafi þann 2. september sl. verið dæmdur í 16 mánaða fangelsi í Héraðsdómi Reykjavíkur en frestað hafi verið fullnustu 13 mánaða skilorðsbundið í 3 ár. Dómþoli hafi tekið sér frest til að taka ákvörðun um áfrýjun dómsins og var þá látinn laus úr gæsluvarðhaldi. Örfáum klukkustundum síðar hafi hann verið handtekinn grunaður um ofangreind brot gegn 226. og 252. gr. almennra hegningarlaga og þar með rofið skilorð dómsins.- Dómþoli sé fíkniefnaneytandi og fjármagni neyslu sína með afbrotum og miðað við hegðun dómþola undanfarið séu yfirgnæfandi líkur á því að hann haldi hann áfram afbrotum verði hann látinn laus. Með vísan til þess hafi dómþoli sætt gæsluvarðhaldi frá 3. september 2005, á grundvelli c-liðar 1. mgr. 103. gr. laga um meðferð opinberra mála.- Dómþoli sé á sautjánda ári og sé það örþrifaráð að krefjast gæsluvarðhalds yfir svo ungum einstaklingi en það sé talið nauðsynlegt í þessu tilviki til að koma í veg fyrir frekari brot og geri ákæruvaldi mögulegt að ljúka málum hans. "

Lágmarksaldur fyrir samræði og önnur kynferðismök

Hver er lágmarksaldur svo það sé löglegt að stunda kynlíf? Í 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 (hgl) er svohljóðandi ákvæði:

Hver sem hefur samræði eða önnur kynferðismök við barn, yngra en 14 ára, skal sæta fangelsi allt að 12 árum
 Önnur kynferðisleg áreitni en sú sem greinir í 1. mgr. varðar fangelsi allt að 4 árum.
Hver sem með blekkingum, gjöfum eða á annan hátt tælir ungmenni yngra en 18 ára til samræðis eða annarra kynferðismaka skal sæta fangelsi allt að 4 árum.
 Hver sem greiðir barni eða ungmenni yngra en 18 ára endurgjald gegn því að hafa við það samræði eða önnur kynferðismök skal sæta fangelsi allt að 2 árum

Samkvæmt þessari grein er aldurinn 14. ára. Algengur misskilningur er að aldurinn sé tvískiptur, það er að aðeins einstaklingar á bilinu 14-18 ára geti haft samræði og svo allir yfir 18 ára. Svo er ekki. Það er í raun ekkert sem hindrar það að 50. einstaklingur hafi samræði við 14. ára barn samkvæmt 1. mgr. 202. gr. hgl.

Hins vegar er afar athyglisvert ákvæði að finna í 3. mgr. 202. gr. hgl um blekkingar, gjafir og tælingar á ungmönnum. Þar er miðað við 18. ára aldurinn. Fræðilega gæti það því gerst að einstaklingur um tvítugt  „tælt” 17. ára einstakling og verið refsað fyrir það. Hvað felst í því að tæla er spurning, það er hvar mörkin liggja á milli refsiverðra tælingar og það að reyna við einhvern sér að refsilausu? Eru tælingar gerðar með einhverju ytra áþreifanlegu eða til dæmis orðum. Þá getur það skipt máli hver aldursmunurinn er á einstaklingunum. Ætla verður að því meiri sem hann er, því vítaverðari augum sé litið á háttsemina. Af eftirfarandi dómi (það er ákæru) sem JL leit á má vænta að það að nýta yfirburðamun aldurs- og þroskalega vegi þungt inni í þegar metið er hvort einhver hafi á refisverðan hátt tælt ungmenni til samræðis og annarra kynferðismaka. Þá er í dóminum einnig að finna skýringu á því hvað telst til annarra kynferðismaka en samræðis.

 Í dómi Hæstaréttar frá 6. apríl 2006 í máli nr. 472/2005  var Ó ákærður fyrir brot gegn 3. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með því að hafa tælt þrjár ungar stúlkur til samræðis og annarra kynferðismaka með þeim hætti sem nánar var lýst í ákæru. Talið var sannað að Ó hefði tælt stúlkurnar til þeirra athafna sem í ákæru greindi og var ekki vefengt að samræði og munnmök ættu undir brotalýsingu ákvæðisins. Hins vegar var ekki talið að önnur háttsemi sem Ó var gefin að sök yrði heimfærð undir ákvæðið. Ó var jafnframt ákærður fyrir brot gegn 4. mgr. 210. gr. almennra hegningarlaga með því að hafa haft í vörslum sínum ljósmyndir sem hann hafði tekið af stúlkunum nöktum og ljósmyndir sem sýndu börn á kynferðislegan og klámfenginn hátt. Sök var talin fyrnd vegna mynda sem eytt hafði verið 18. febrúar 2002, en Ó var sakfelldur fyrir aðrar sakargiftir í þessum þætti málsins. Þótti refsing hans hæfilega ákveðin fangelsi í eitt ár.

 Hæstiréttur kemst meðal annar svo að orði í dómi sínum: "Sú háttsemi, sem ákærða er gefin að sök og heimfærð er í ákæru undir 3. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með áorðnum breytingum, er að hafa ítrekað tælt eina stúlkuna til samræðis við sig og haft við hana munnmök, tælt þær allar til annarra kynferðismaka með því að fá þær til að hafa við sig munnmök og setja kynlífstæki í kynfæri sín og endaþarm og loks til að fá tvær þeirra til að hafa önnur kynferðismök en samræði hvor við aðra, meðal annars með notkun kynlífstækja. Ákærði vefengir ekki að samræði og munnmök eigi undir brotalýsingu áðurnefndrar greinar almennra hegningarlaga, en mótmælir að annað, sem honum er gefið að sök, verði heimfært undir hugtakið önnur kynferðismök í henni. Við úrlausn um þetta verður að líta til skýringa í athugasemdum með frumvarpi, er varð að lögum nr. 40/1992, en þá var meginefni 3. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga breytt í núverandi horf. Segir þar að skýra beri hugtakið fremur þröngt „þannig að átt sé við kynferðislega misnotkun á líkama annarrar manneskju, er kemur í stað hefðbundins samræðis eða hefur gildi sem slíkt (surrogat). Eru þetta athafnir sem veita eða eru almennt til þess fallnar að veita hinum brotlega kynferðislega fullnægingu.“ Með því að skýra hugtakið í samræmi við þetta og að virtum þeim framburði ákærða að hann hafi fengið stúlkurnar til þessara athafna í þeim tilgangi að ljósmynda þær, verður að hafna kröfu ákæruvalds um að þessi háttsemi ákærða verði felld undir brotalýsingu 3. mgr. 202. gr. almennra hegningarlaga. Eins og ákæru er hagað eru ekki efni til að taka afstöðu til þess hvort þessi háttsemi ákærða gæti hafa átt undir 209. gr. almennra hegningarlaga. Verður ákærði því sakfelldur fyrir að hafa brotið gegn 3. mgr. 202. gr. laganna með því að hafa tælt eina stúlkuna til samræðis við sig og haft við hana munnmök, og tælt þær allar til að hafa við sig munnmök, en sýknaður af öðrum sakargiftum, sem að framan er getið, og hafðar eru uppi í fyrstu þremur liðum ákæru"

Þá má benda á það að áður var gerður greinarmunur á samræði og öðrum kynferðismökum í hegningarlögum. Samræði var þegar getnaðarlimur var kominn inn í fæðingarveg konu og samræðishreyfingar hafnar. Í núgildandi hegningarlögum er ekki byggt á á sama hátt á þessari aðgreiningu enda eru samræði og önnur kynferðismök lögð að jöfnu sem og að samræði er ekki skýrt jafn þröngt og áður.

Fyrnast peningar sem lagðir eru inn í banka?

 

Lóa er hagsýn kona. Fyrir rúmum 20 árum lagði hún peninga inn á bankabók. Hún aðhafðist ekkert með peningana allan þennan tíma. Nú vill hún taka þá út. Bankastjórinn neitar hins vegar að láta hana fá peningana því hún hefur ekki "snert" þá svo lengi og nú þurfi hann ekki að láta hana fá þá til baka.

Getur bankinn neitað að endurgreiða Lóu peningana?

Peningar sem lagðir eru inn á banka eru eins konar lán til bankans.

Geta "lán" til banka fyrnst?

Skv. 1. tl. 2. gr. laga um fyrningu skulda og kröfuréttinda frá 1905 fyrnast þessar kröfur á 20 árum þ.e.

1. krafa á hendur landssjóði, banka eða sparisjóði um endurgjald á fé, er lagt hefir verið í sjóðinn til ávöxtunar eða geymslu

   =Peningar sem lagðir eru inn í banka fyrnast á 20 árum

   Hitt er svo annað mál hversu hagnýtt þetta ákvæði sé eða hvort þau rök sem voru fyrir því að setja það árið 1905 eigi við núna árið 2007.

   Góðu fréttirnar eru þó þær að fyrning þessi rofnar reglulega eða í hvert sinn sem lagt er inn á bankareikninginn eða tekið út af honum og hefst þá nýr 20 ára frestur að líða. Hið sama á þó ekki við um höfuðstólsfærða árlega vexti.